Al decennia lang wordt er gediscussieerd over de vraag wat voor dier Gregor Samsa, de droevige figuur in Kafka’s Die Verwandlung, nu eigenlijk is. Kafka zelf gaf de volgende beschrijving: ‘ein ungeheuerer Ungeziefer […]. Er lag auf seinem panzerartig harten Rücken und sah, wenn er den Kopf ein wenig hob, seinen gewölbten, braunen, von bogenförmigen Versteifungen geteilten Bauch, auf dessen Höhe sich die Bettdecke, zum gänzlichen Niedergleiten bereit, kaum noch erhalten konnte. Seine vielen, im Vergleich zu seinem sonstigen Umfang kläglich dünnen Beine flimmerten ihm hilflos vor den Augen.’ Kafka zelf benadrukte in 1915 in een brief aan zijn uitgever: ‘Das Insekt selbst kann nicht gezeichnet werden. Es kann aber nicht einmal von der Ferne aus gezeigt werden.’ Het bestond alleen in zijn verbeelding, en hopelijk ook in dat van de lezer. Desondanks is het sindsdien ontelbare malen ter illustratie van de novelle getekend.
De meest wilde identificaties kwamen boven: bedwants (Cimex lectularius), Egyptische scarabee (Scarabaeus sacer), mestkever (Geotrupes stercorarius), doodskever (Necrosphorus), kakkerlak (Tinea), meelkever (Tenebrio molitor), het product van een transformatie van vlinder via reuzenslang(!) tot mestkever, enzovoort. Kafka zelf had het ooit over een ‘Schwarzkäfer’ (Tenebrio) en in zijn vroege verhaal ‘Hochzeitsvorbereitungen auf dem Lande’ komt de ‘Hirschkäfer oder Maikäfer’, dus vliegend hert of meikever (Lucanus servus of Melolontha vulgaris), al voor. Kafka-expert Hartmut Binder wijdde er in zijn kloeke monografie Kafkas ‘Verwandlung’. Entstehung – Deutung – Wirkung (2004) dertien bladzijden aan.
Bioloog Midas Dekkers komt nu in zijn boek De thigmofiel (mooi woord voor een geborgenheidsstrever; uitg. Atlas Contact, 2015) tot de conclusie dat al deze toewijzingen niet kloppen. Het gaat niet om welke kever dan ook, niet om een insect maar om een pissebed! Samsa heeft namelijk veel pootjes en insecten hebben er maar zes. Na zijn dood is Samsa’s lijk ‘vollständig flach und trocken’, terwijl dode insecten dan hun gepantserde vorm behouden. De pissebed (Oniscus) is geen insect maar familie van de kreeftachtigen.
Kende Kafka de ‘Assel’ of ‘Kellerassel’? Komt hij ergens in zijn teksten, fictie en non-fictie, voor? Voorzover ik heb kunnen nagaan: nee. Oordeelt uzelf of Dekkers gelijk heeft.
Achtereenvolgens: bedwants, scarabee, mestkever, doodskever, kakkerlak, meelkever, Schwarzkäfer, vliegend hert, meikever, pissebed.
