Recensies

Het is onvermijdelijk dat in dit jaar 2024, waarin de honderdste sterfdag van Franz Kafka wordt herdacht, vele boeken en artikelen verschijnen. Met name in het Duitse taalgebied is het zo langzamerhand niet meer bij te houden. Vooral ook omdat er diverse herdrukken van primair werk en allerlei studies zijn verschenen. Een aantal daarvan is zeker de moeite waard om te bespreken. Daarbij vraag ik mij vooral af of ze een algemeen adequaat beeld geven van Kafka’s werk en leven en, voor de Kafka-liefhebber en -kenner, of ze ook iets nieuws te berde brengen. Want nu al kan ik zeggen dat de eerste categorie bij uitstek voortbouwt op, om niet te z...

Op donderdagmiddag 16 mei 2024 hield historicus Wim Berkelaar, bestuurslid van de Nederlandse Franz Kafka-Kring, onderstaande lezing bij de presentatie van het boek ‘ Mijn Kafka’. Schrijver en jurist, geschreven door Leo Frijda, jarenlang voorzitter van de Kafka-Kring. Frijda publiceerde al eerder over Franz Kafka, onder meer in Op het balkon van de elektrische tram (2015) en verder meerdere artikelen op deze website. In ‘ Mijn Kafka’ brengt hij zijn kennis nog eens samen en plaatst hij de schrijver in ‘de bloedsomloop van de geschiedenis’. In onderstaande lezing een nadere beschouwing over de betekenis van Kafka voor Leo Frijda....

Margaret Kohlenbach over de 'Zürauer teksten' Al vele jaren staan de raadselachtige notities die Kafka tijdens zijn verblijf om 1917-18 bij zus Ottla in het dorp Zürau maakte in de belangstelling. Hijzelf beschouwde die acht maanden later als een van de belangrijkste periodes in zijn leven, en dat zegt impliciet wat over die notities. In die tijd of in 1920 selecteerde en nummerde Kafka zelf ruim honderd van die notities. Misschien om ze ooit te publiceren, waarvan het echter niet gekomen is. Sindsdien worden ze, eigenlijk ten onrechte, aforismen genoemd. Een kleine greep uit de publicaties van en over deze teksten. Een v...

Zijn monumentale Auf Kafkas Spuren 2018 (foto: factum/Granville) ‘Was die Sternwarte von Greenwich für die Zeitmessung, das ist Hartmut Binder für die Kafka-Forschung’, merkte ooit een zekere T[h]omas Fitzel in de Stuttgarter Zeitung op. Ongetwijfeld in een recensie van een publicatie van Binder – maar welke dan? Een eervolle typering, dat zeker, maar wat wordt er mee bedoeld? Binder zou de abolute meetlat zijn waarlangs alle publicaties gelegd (zouden) moeten worden om ze te checken op criteria als kwaliteit, vernieuwende oorspronkelijkheid, betrouwbaarheid, noodzakelijk- of overbodigheid, e.d.. Hij zou de maat van alle Ka...

Moet het werk van Franz Kafka (1883-1924) anders worden gelezen? De Griekse publicist Costas Despiniadis beweert in een zojuist verschenen publicatie Kafka en het anarchisme (Kelderuitgeverij 2023, 84 p.) van wel. Hij stelt zelfs een Copernicaanse wending voor in de interpretatie van Kafka: de schrijver zou niet langer moeten worden gelezen als de machteloze juridisch adviseur voor de Arbeidersongevallen-Verzekeringsmaatschappij in Praag die weliswaar met vooruitziende blik de macht zou hebben beschreven maar die zelf een machteloos radertje zou zijn gebleven in de machinekamer van de macht, zich slechts op papier uitdrukkend in zijn...

Aangenaam verrast was ik met mijn ontdekking dat ik in 2020 de publicatie van het boek Die Lyrik Kafkas had gemist. Ik was in 2000 al betrokken bij een tweetalige bundeling door Marijke van Dorst van alle vijftien toen bekende gedichten onder de titel ‘Ik ken de inhoud niet…’ Gedichten / ‘Ich kenne den Inhalt nicht…’ Lyrik (bij Exponent in Bedum). Dus ik bestelde meteen dat boek, in de verwachting dat er intussen nog meer gevonden was. Het blijkt een POD (Printing On Demand) te zijn, dus niet bij een reguliere uitgeverij, laat staan die van Kafka: S. Fischer Verlag. Maar vooruit, wat maakt dat uit. Toch wel: het is ronduit ...

Geheim- of codetaal voor Kafka-intimi, zou je kunnen zeggen, de afkortingen in bovenstaande titel. Het staat voor Oxforder Quarthefte 5 en 6, het nieuwe onlangs verschenen dubbeldeel in de Historisch-Kritische Ausgabe sämtlicher Handschriften, Drucke und Typoskripte oftewel de facsimile-editie van Kafka’s oeuvre onder redactie van Roland Reuß en Peter Staengle. Het gaat om het elfde deel in een reeks die in 1995 startte. Aanvankelijk werden de delen uitgegeven door Strœmfeld Verlag/Roter Stern van KD Wolff, maar na het faillissement in 2018 nam Wallstein Verlag de uitgave over, ingaande met Das Schloss (zie overzicht onderaan). ...

Jarenlang mysterie rond foto van Kafka in zwembroek opgelost! Je hoort pas bij de inner circle van de Kafka-Forschung als je abonné bent. Die elitaire gedachte komt bij je op als je de Kafka-Kurier leest. Het is zeer specialistisch en gaat in op soms ondenkbare details betreffende leven en werk van Kafka. Maar dat maakt het tijdschrift, hoe dan ook, juist zo aantrekkelijk, om niet te zeggen: om van te smullen. Vooral omdat het ook aanvullingen en correcties biedt op de toelichtingen bij vooral dagboek en brieven in de Kritische Ausgabe . (In alle bescheidenheid kunnen we trouwens zeggen dat het een opvolger is van wijlen het Kafka-Kring-blad ...

Twee bundels met nagelaten fragmenten Een paar maanden geleden is er bij uitgeverij Koppernik een mooie bloemlezing uit het nagelaten werk van Kafka verschenen onder de titel In het labyrint . Al eerder was er een vergelijkbare bloemlezing in de VS uitgekomen: The Lost Writings . Hierover eerst iets. Waarom zal dadelijk blijken. The Lost Writings Van Kafka komt Reiner Stach na de voltooiing van zijn driedelige biografie in 2014 kennelijk niet af. In 2020 verscheen van hem bij een Amerikaanse uitgever zijn keuze uit het nagelaten werk van Kafka onder de titel The Lost Writings . Verbazing wekt dat woord ‘lost’. Ik had al eer...

Al jaren, zo niet decennia lang beginnen veel studies over Kafka met de opmerking dat er al pakweg duizenden publicaties over hem en zijn werk zijn verschenen, maar dat die ene studie wel degelijk bestaansrecht heeft, alleen al doordat het gepubliceerd is. Vaak betreft het dan knappe en erudiete interpretaties van het werk die meer over die knappe en erudiete publicist zeggen dan over dat werk, laat staan Kafka. Gelukkig is er recent eindelijk weer eens iets werkelijk nieuws verschenen: Asbest. Franz Kafka als Unternehmer door jurist Ulrich Fischer. Dat is een nauwelijks belichte kant van Kafka’s leven waar echter verrassend veel o...

Echt gebeurd is geen excuus (Berlijnse anekdotes) is de titel van een dit voorjaar bij Uitgeverij Van Oorschot verschenen boekje van Heinrich von Kleist, vertaald door Jan Sietsma. De meeste van de daarin opgenomen anekdotes zijn afkomstig uit de Berliner Abendblätter , een in 1810 door Kleist zelf uitgegeven en ook grotendeels door hemzelf volgeschreven krant. Hetzelfde geldt voor de in die krant geplaatste anekdotes. Het nawoord van Jan Sietsma geeft daarover de nodige informatie. Sietsma vermeldt bovendien dat Kafka ‘een voorliefde voor de anekdotes opvatte’. Kleist was inderdaad een van de schrijvers die Kafka graag las. ‘Kleist blaast...

Volgens mij bijna op de kop af veertig jaar geleden, kort voor mijn afstuderen in 1981, ging ik mee met een studentenreis naar ‘Oxbridge’. Ik wist dat de vooraanstaande Kafka-specialist Sir(!) Malcolm Pasley in Oxford werkzaam was. Hoe ik het voor elkaar kreeg weet ik niet meer, maar het lukte een afspraak met hem te maken. Ik liep het eerbiedwaardige Magdalen College in, stak het grote binnengazon over en bereikte Pasley’s werkkamer. Waar we het over hebben gehad weet ik niet meer — mogelijk over mijn doctoraalscriptie over Kafka’s sociaal-filosofisch denken —, maar nog heel goed heb ik het beeld voor ogen van de stapel papier heel oneerbiedig...

Petr Balajka publiceerde in 2018 in het Tsjechisch een boekje over de jongste zuster van Kafka dat nu ook in het Duits is verschenen: Ottla Kafka, Das tragische Schicksal der Lieblingsschwester Franz Kafkas i .      Het boekje is gelardeerd met citaten van Kafka, vooral uit diens brieven aan Ottla. In één van de voorin het boekje aangehaalde brieven, van maart 1919, typeert Kafka Ottla zo: Du hältst, soweit meine Menschenaugen sehn, Dein Schicksal so selbstherrlich in der Hand, in einer kräftigen, gesunden, jungen Hand, wie man es sich nur irgendwie wünschen kann. Eerste uitgave van de brieven van Kafka aan ...

Franz Kafka: De tekeningen https://www.duitseboeken.nl/product/franz-kafka-die-zeichnungen/ In 2019 werd het Max Brod Archief in de Nationale Bibliotheek van Israël geopend. Tussen de opvallende archiefstukken bevonden zich tot dusver onbekende tekeningen die Franz Kafka maakte in de jaren 1901-1906. Hij tekende, al voor de ontwikkeling van zijn literaire talent, om zich artistiek uit te drukken. Aan zijn verloofde Felice Bauer schreef hij in 1913: ‘Weet je, ik was ooit een groot tekenaar, maar toen ben ik bij een slechte schilderes schoolse tekenlessen gaan nemen en heb ik mijn hele talent verknoeid. Stel je dat eens voor! […] In d...

Als ik het goed begrepen heb schijnt de bekende Franse uitgever Gallimard al lange tijd de traditie te hebben om af en toe bij de aankoop van enkele delen uit haar befaamde Pléiade-reeks een Album cadeau te doen, dat wil zeggen een boekje met beeldmateriaal bij een belangrijke schrijver. Ik wist dat niet tot ik onlangs zo’n Album van vrienden cadeau kreeg: Album Kafka . Alleen, dat exemplaar hadden ze niet gekregen van Gallimard bij een aankoop, maar het was gewoon los te koop bij een mij helaas onbekende Haagse boekhandel. Het is werkelijk een prachtige uitgave: in kleurendruk, geheel in leer gebonden, een ‘couverture’ van stevig...

Eindelijk alle tekeningen van Kafka / Endlich alle Zeichnungen von Kafka Jarenlang wist ik niet beter dan dat buiten de reeds 40-50 bekende tekeningen van Franz Kafka er nog zo’n vijftig lagen in een Zwitserse bankkluis van erfgenaam-eigenaar Max Brod en dat hij zijn plan om die allemaal in een map uit te geven nooit uitgevoerd heeft. Uit Andreas Kilchers recente uitgave van Kafka’s De tekeningen blijkt nu tot mijn grote en aangename verrassing dat er honderd meer zijn, ruim 160 in totaal dus! Een magnifieke aanvulling op het reeds sinds jaren gepubliceerde werk van Kafka: proza, dagboeken, brieven en beroepsmatig werk. (Je kunt je daa...

Soma Morgenstern is in Nederland niet erg bekend. Daar zal de komende tijd verandering in komen omdat een Nederlandse vertaling van Morgenstern’s boek uit over Joseph Roth in voorbereiding is. In het Duits is dit boek onder de titel Joseph Roths Flucht und Ende. Erinnerungen uitgegeven door Kiepenheuer & Witsch.[i] Voor de Nederlandse vertaling heeft zich vooral Georg Deutsch sterk gemaakt, een kenner van het werk van Morgenstern die afwisselend in Nederland en in Wenen woont. Met Deutsch kwam ik in contact omdat ik over Morgenstern had geschreven en aan hem in mijn boek Tel me bij de amandelen een hoofdstuk had gewijd.Van D...

Vorig jaar verscheen van de hand van Jürgen Schebera: Vom Josty ins Romanische Café. Streifzüge durch Berliner Künstlerlokale der Goldenen Zwanziger . Het is een door Insel Verlag uitgegeven ‘erweiterte und aktualisierte Neuausgabe’ van het in 1988, zo wordt summier op een pagina binnen in het boek vermeld, ‘unter dem Titel Damals im Romanischen Café im Verlag Edition Leipzig erschienenen Buches’.Van Damals im Romanischen Café bezit ik de ook al ‘revidierte Neuausgabe’ uit 1995 van uitgeverij Das Neue Berlin. Die wordt in de nieuwe uitgave in het geheel niet genoemd.Ik heb de uitgave van 2020 gelegd naast het boek uit 1995 en ...

Dertig jaar geleden was in een Dortmunder museum de tentoonstelling ‘Prag – auf den Spuren von Franz Kafka’ te zien. Kafka-kenner bij uitstek Hartmut Binder had daarvoor een catalogus gemaakt: Wo Kafka und seine Freunde zu Gast waren. Eine Typologie des Prager Kaffeehauses . Een boek op A4-formaat en met een bescheiden, handzame omvang: 56 pagina’s. Binder zat sindsdien niet stil — eigenlijk zat en zit hij nooit stil — en bijna tien jaar later was dit boek qua dikte vervijfvoudigd tot ruim 260 pagina’s, nu met de ondertitel Prager Kaffeehäuser und Vergnügungsstätten in historischen Bilddokumenten . Ruim tien jaar later heeft het nu weer een ...

Canetti: ‘Seit langem ist Kafka mein eigentlicher Dichter’ [i] In zijn toespraak bij het in ontvangst nemen van de Nobelprijs noemde Canetti vier schrijvers ‘von denen ich mich nicht zu trennen vermag’. Als tweede Franz Kafka, ‘dem es gegeben war, sich ins Kleine zu verwandeln und sich so der Macht zu entziehen. In diese lebenslange Lehre, die die notwendigste von allen war, bin ich bei ihm gegangen’.[ii] Enige tijd geleden is verschenen Elias Canetti, Prozesse / Über Franz Kafka[iii] met een inleiding van de hand van Susanne Lüdemann. In deze uitgave staat het bekende boekje uit 1968, Der andere Prozess, Kafkas Briefe...

Paul Celan is in 1920 in Czernowitz (thans Tsjernivtsi) geboren en in 1970 in Parijs overleden. Deze data hebben aanleiding gegeven tot een aantal nieuwe publicaties. Barbara Wiedemann heeft haar Neue kommentierte Gesamtausgabe van Die Gedichte herzien. Bij het lezen van Celan een uiterst nuttig naslagwerk. Van het prachtige tweetalige Verzameld werk , vertaald en toegelicht door Ton Naaijkens, is eveneens een herziene uitgave verschenen.[i] Naaijkens schreef in zijn nawoord: Celan zoekt passende vormen van verbeelding en wil steeds meer verbanden leggen: tussen door tijd en plaats van elkaar gescheiden mensen, tussen...

Van 1993 tot en met 2011 konden de donateurs van de Kafka-Kring genieten van het specialistische Kafka-Katern . Helaas kon het niet worden voortgezet. Maar in 2014 kwam er in zekere zin een opvolger: het Duitse tijdschrift Kafka-Kurier . Onder redactie van Roland Reuß en Peter Staengle, beiden ook verantwoordelijk voor de vermaarde en prachtige facsimile-uitgaven van Kafka’s handschriften. Deze werden oorspronkelijk uitgegeven door Stroemfeld Verlag en sinds het treurige faillissement nu gelukkig door Wallstein Verlag, die ook de Kafka-Kurier onder zijn hoede nam. Aan Kafka-Kurier 2 besteedde ik op deze site al eerder aa...

Adriano Sofri schreef Kafkas elektrische Strassenbahn, Wie die Verwandlung verwandelt wurde – ein philologischer Krimi, in 2019 uitgegeven door Verlag Klaus Wagenbach. Het oorspronkelijk in het Italiaans geschreven boek is vertaald door Annette Kopetzki. Deze titel trok mijn aandacht omdat in 2015 mijn columns over Kafka zijn gebundeld met als titel Op het balkon van de elektrische tram.  In mijn boek vermeldde ik dat de familie Kafka in 1911 op de bovenverdieping van het huis Zum Schiff woonde met uitzicht op de Čechbrücke. Over die brug was een trambaan aangelegd. De daarover rijdende tram werd indertijd ook kortweg ‘di...

Franz Kafka, ‘Du bist die Aufgabe’: Aphorismen. Hrsg., komm. u. mit einem Nachw. von Reiner Stach. Wallstein Verlag, Göttingen 2019. 252 pp., € 24,00. ISBN 978-3-8353-3510-3. Om bij te komen van de uitbraak van de tbc in augustus 1917 en de relatieproblemen met zijn verloofde Felice Bauer vertrok Franz Kafka in september uit Praag naar zijn tuinbouwende zus Ottla in het dorpje Zürau. Hij zou hier uiteindelijk acht maanden verblijven, Ottla helpen in de moestuin, familie en vrienden en ook Felice ontvangen, en een tweetal cahiers volpennen met notities zoals hij die niet eerder had geschreven. Raadselachtige notities, waarvan...

Met zo’n groot schrijver als Franz Kafka zou je als bewonderaar natuurlijk graag van dichtbij meegeleefd willen hebben. Hem ontmoeten in het café, tijdens lezingen en voordrachten of, anachronistisch, volgen op Twitter, Facebook of wat dan ook. Of sterker nog, samen aan zijn schrijftafel zitten, mee naar zijn werk gaan, samen op vakantie- of dienstreis, ‘müllern’ voor het open raam, genezing zoeken in een sanatorium, en dergelijke.Gekheid natuurlijk, maar je komt dicht in de buurt dankzij een gedetailleerde kroniek. Daar bestaan al heel lang twee versies van: de Kafka-Chronik van Chris Bezzel uit 1975 en Franz Kafka. Eine Chronik van Ro...

Wie Franz Kafka zegt, kan eigenlijk nog steeds niet om Jürgen Born heen. Hij was de grondlegger van de 'Forschungsstelle für Prager deutsche Literatur' aan de Bergische Universität in Wuppertal en mede-initiator van de kritische uitgave van Kafka's werk bij S. Fischer Verlag. Bovendien was hij in 1983 rechtstreeks betrokken bij de verwerving van Kafka's bibliotheek, waarvan hij een uitvoerige inventaris publiceerde in Kafkas Bibliothek. Ein beschreibendes Verzeichnis (1990), nog steeds een onmisbaar instrument in het Kafka-onderzoek. Onlangs verscheen van Born de bundel Franz Kafka oder Die Magie einer Prosa , een st...

Eind 2016 is er een nieuwe Nederlandse vertaling van Kafka’s eerste roman Der Verschollene uitgekomen. Maar eerst iets over eerdere vertalingen. De allereerste, van Nini Brunt, verscheen in 1954 (als Salamander in 1962) met de titel Amerika , vermoedelijk conform de toen recentste Duitse editie van Max Brod uit 1953. De kritische editie met de correcte titel Der Verschollene kwam uit in 1983; Kafka zelf had het immers zo genoemd in een brief aan Felice Bauer van eind 1912 en in zijn dagboek van Oudejaarsdag 1914. Op die uitgave baseerden Willem van Toorn en Gerda Meijerink zich bij hun nieuwe vertaling van 1995, zij het n...

In Nederland was Kornelis H. Miskotte (1894-1976) de eerste protestantse theoloog die zich over Kafka uitliet. In 1931 publiceerde hij een artikel onder de simpele titel ‘Franz Kafka’ in Eltheto , het maandblad van de Nederlandsche Christenstudenten Vereeniging. Hij leunde daarin nog sterk op Max Brods joods-religieuze Kafka-interpretatie, maar bewandelde toch een eigen weg door Kafka’s romans ‘mystische vertellingen in een zuiver realistische, ja bijna naturalistische vorm’ te noemen. Zijn visie, steunend op Karl Barth, zou richtinggevend zijn voor de Kafka-receptie na hem, met name voor de theologen rond het blad In de Waagschaal . Een jaa...

Reeds vorig jaar, maar nu pas door ons ontdekt, is het tweede nummer van de Kafka-Kurier uitgekomen. Het bevat weer een aantal zeer specialistische bijdragen die voor de ware Kafka-liefhebber niet te versmaden zullen zijn.Van Hartmut Binder twee artikelen. Ten eerste gaat hij nader in op een brochure, genoemd in de weinig bekende tijdschriften- en brochurelijst die Max Brod en diens vrouw ooit van Kafka’s bibliotheek hebben gemaakt. Daarin wordt o.a. een reeks Die jüdische Gemeinschaft vermeld, waarmee volgens Binder de gelijknamige reeks met de ondertitel Reden und Aufsätze über zeitgenössische Fragen des jüdischen Volkes , uitg...

Het is zeker geen wereldprobleem, maar dat neemt niet weg dat de kleur van Franz Kafka’s ogen al heel lang onduidelijk, zo niet een waar mysterie is. Ze zouden in elk geval grijs geweest zijn, maar er zijn vele tinten grijs. In allerlei documenten komen nuances voor als ‘staalgrijs’ en ‘donkerblauwgrijs’, maar verrassenderwijs ook blauw, bruin, donker en zwart. Ze waren dus in elk geval donker. En zo kijken ook Kafka’s ogen van de portrettekening door Cornelia Gyárfás op het omslag van Kafkas dunkle Augen  van Astrid Dehe en Achim Engstler de lezer aan. De onzekerheid over Kafka’s oogkleur uit zich, aldus...

En nu heeft Kafka dan ook zijn ‘flipboek’. Uit Canada. En dan bedoel ik niet een filmboek of duimbioscoop (‘Daumenkino’ op z’n Duits) — want dat wordt er normaliter onder verstaan — , maar twee boeken in één band: het tweede kun je lezen nadat je de band hebt omgedraaid; dat schijnt de nieuwe betekenis ervan te zijn, althans in het Engels. Het gaat enerzijds — letterlijk — om A Hunger Artist & Other Stories , de Engelse vertaling van de bundels Ein Landarzt  en Ein Hungerkünstler  door Thor Polson. Het is op zich verheugend dat er weer een vertaling de Engelse markt betreedt, maar opzienbarend is...

In de spotlight Kafka-uitgaven Vor dem Gesetz | Voor de wet . Vert. Roelof Wullink. Het Huis met de Drie Gedichten, Lochem 2015. ISBN 978-94-92348-00-5. 12 pp., € 9.50. — Eerste uitgaaf van deze nieuwe kleine uitgever . The Metamorphosis.  Transl. Susan Bernofsky, introd. David Cronenberg. W.W. Norton, $ 10,95. — Zie recensie door Paul Constant : "…Bernofsky has performed an act of magic with her translation. She's found the human inside Kafka's words—imploring and beseeching and begging, in his own quiet way, for help—and delivered him to us, in flesh and blood…." Kafka-studies e.d. Engel, Ma...

In 2011 verscheen bij de Kroatische uitgeverij Mozaik Knjiga in Zagreb de kleine roman Kafkin prijatelj van de bekende schrijver en dramaturg Miro Gavran uit dat land. Hij maakte gebruik van allerlei biografische bronnen over Kafka en Brod, maar zette die hier en daar naar zijn hand en gaf gelegenheid aan zijn eigen fantasie.Gavran kreeg hiervoor de prijs voor het beste literaire werk van de Kroatische Academie van Kunst en Wetenschappen van dat jaar. Een goede reden kennelijk om ook een Nederlandse vertaling uit te brengen. Dat deed de Groningse uitgeverij PAMAC in haar reeks Bibliotheek KLIN (Kroatische Literatuur in Nederland)....

In deze maanden (tot 9-2-2014) is er een bijzondere tentoonstelling te zien in het Literaturmuseum der Moderne in Marbach: alle bladen van het manuscript van Kafka’s beroemdste roman Der Process . In zwak verlichte vitrine’s lagen ze, hier en daar in verdiepingen, uitgestald. Bij elk blad lag een kaartje waarop de volgordenummering stond volgens (1) de plaats in Kafka’s cahiers, (2) de plaats in de facsimile-uitgave van Stroemfeld Verlag en (3) de paginering van Brods eerste uitgave (1925). Tijdens de bezichtiging — in gewijde stilte — rees de vraag op, hoe het met de verso-kanten van de bladen stond: waren die beschreve...

Twee jaar geleden waren in het Literaturmuseum der Moderne in Marbach a.N. Kafka’s brieven aan Felice Bauers vriendin Grete Bloch te bewonderen. Aanleiding daarvoor was de overdracht van de brieven door de eigenaar, de Wiedeking Stiftung in Stuttgart, als permanente bruikleen aan het Deutsches Literaturarchiv in Marbach. Ter gelegenheid daarvan verscheen in de reeks Aus dem Archiv (ADA) een aparte uitgave van deze brieven, bezorgd door en met een nawoord van Hans-Gerd Koch.Een aantal van Kafka’s brieven is ooit door Bloch in tweeën geknipt om bij de schenking aan Felice Bauer gevoelige passages te kunnen weglaten. Later zijn...

De uitgever van Dora Diamant, Kafkas letzte Liebe is al jaren zeer actief op het gebied van luisterboeken (‘Hörbücher’), in het bijzonder waar het Kafka betreft. Het gaat daarbij niet alleen om zijn eigen werk (voorgedragen door Axel Grube, directeur van Onomato), maar ook om studies e.d. over hem en dat werk. Ik geef simpelweg een lijstje van beide: Brief an den Vater (€ 12,80); Der Process (€ 28,00, goedkope versie € 4,90), Erzählungen (23,80/12,80), Tagebücher (1912-1923) (23,80/12,80), Das Urteil — Eine Geschichte und andere Erzählungen (23,80/12,80), In der Strafkolonie (24,80/14,80), Die Verwandlung (28,00/12,80), Josephine die Sä...

Tien jaar na de verschijning van Kafka’s Last Love. The Mystery of Dora Diamant door haar Amerikaanse (maar niet verwante) naamgenoot Kathi Diamant kwam afgelopen herfst de Duitse vertaling uit. Eindelijk, want het plan daartoe bestond al lang. Maar door allerlei gedoe in de Duitse uitgeversbranche kwam het er maar niet van. Het bijzondere van deze uitgave is dat ze ook de geschriften bevat van Kafka’s laatste vriendin, met wie in de laatste maanden van zijn leven in Berlijn samenwoonde. Tijdens een langdurig verblijf in een Londens ziekenhuis in 1950-51 zette ze haar dierbare herinneringen aan Kafka en haar gedachten over hem en zijn wer...

Tot aan het einde van de Eerste Wereldoorlog woonde Kafka in de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Zijn hoofdstad was Wenen, zijn geboortestad en bijna levenslange woonplaats Praag stond op het tweede plan. In 1918 werd hij opeens Tsjechoslowaak. Zijn hele leven heeft Kafka een tweeslachtige verhouding tot Wenen gehad, hij noemde het wel eens een ‘absterbendes Riesendorf’. Juist die moeizame relatie maakt het extra interessant om er een allesomvattend boek over te maken en dat heeft Kafka-expert Hartmut Binder dus gedaan. Een prachtig vervolg van diens eerdere magnifieke werken over Kafka in Parijs en Italië. En ook ...

Tot mijn spijt kwam ik er laat achter dat al in 2011 weer een deel van de facsimile-uitgave van Kafka’s werk was verschenen. Niet alleen omdat ik er laat mee was, maar ook omdat juist deze uitgave mij extra interesseert vanwege Kafka’s zgn. aforismen uit zijn Zürauer tijd in 1917-18, die ze bevat. Nu pas zijn deze pregnante teksten/tekstjes, waarvan een flink deel eigenlijk geen aforismen zijn, in hun kontekst goed te zien. Kafka heeft nogal huisgehouden in beide schriften: nu zie je heel overzichtelijk welke teksten hij geschrapt heeft (heel veel), hoe de teksten elkaar opvolgen, hoe ze soms met elkaar samenhangen, e.d.. Late...

Na helaas enkele jaren vertraging is dan eindelijk het vierde deel van de kritische uitgave van Kafka’s brieven verschenen. Met name de — opnieuw meticuleuze en uitputtende — annotatie heeft bezorger Hans-Gerd Koch veel meer tijd gekost dan was verwacht. Het betreft hier de brieven die hij heeft geschreven in de periode tussen begin 1918 en eind 1920, dat wil zeggen de tweede helft van Kafka’s verblijf bij zijn zus in het landelijke Zürau en zijn relatie met Milena Jesenská in Wenen. In totaal 315 stuks (incl. alleen vermeldingen, omdat de brief zelf verdwenen is). Hierbij komen dan nog de drie opdrachten in geschenkboeken. Apart zij...