door Niels Bokhove
Tot mijn spijt kwam ik er laat achter dat al in 2011 weer een deel van de facsimile-uitgave van Kafka’s werk was verschenen. Niet alleen omdat ik er laat mee was, maar ook omdat juist deze uitgave mij extra interesseert vanwege Kafka’s zgn. aforismen uit zijn Zürauer tijd in 1917-18, die ze bevat. Nu pas zijn deze pregnante teksten/tekstjes, waarvan een flink deel eigenlijk geen aforismen zijn, in hun kontekst goed te zien. Kafka heeft nogal huisgehouden in beide schriften: nu zie je heel overzichtelijk welke teksten hij geschrapt heeft (heel veel), hoe de teksten elkaar opvolgen, hoe ze soms met elkaar samenhangen, e.d.. Later heeft hij een deel ervan — zijn selectiecriterium is nog steeds onduidelijk — op kleine papiertjes overgeschreven (en tegelijk wat veranderd). Verwarrend zijn dan Kafka’s doorhalingen, die hier niet afkeurend bedoeld zijn maar louter aangeven, dat ze al op een papiertje staan. Heel charmant, zou ik zeggen, om de ‘Zürauer Zettel’ nu op aparte kaartjes af te drukken en in een doosje uit te geven.
Ondanks de zorgvuldige transcriptie van Kafka’s vaak moeilijk leesbare manuscript — niet vanwege een onleesbaar handschrift, maar de doorhalingen en vervangingen — zet ik hier en daar een vraagteken. Zo leest bezorger Roland Reuß ergens (8° Ox7, p. 22-23 r. 21) ‘Die’ in ‘…schwemmt die Toten ins Leben zurück. Die aber sind glücklich…’, terwijl ik daar ‘Sie’ meen te bespeuren. Een eindje verder, op p. 62-53 r. 4, las Reuß ‘anders’ terwijl er heel duidelijk ‘anderes’ staat.
Ook in de annotaties tref ik lacunes aan. Hartmut Binder heeft al ontdekt, wie er bedoeld wordt in de notitie ‘Nachmittag vor dem Begräbnis einer im Brunnen ertrunkenen Epileptischen’ (8° Ox7, p. 55). Dezelfde Binder vond dat het Tsjechische woord ‘Mekusch’, zoals de kritische Kafka-uitgave en ook Reuß (8° Ox7, p. 99 r. 25) heeft, ‘Makusch’ moet luiden en niet een dorpje bij Zürau maar een familie in Zürau betreft. Ook Kafka’s losse notities achterin beide delen hadden uitgebreider toegelicht kunnen worden. — NB, 26-12-2013.
Franz Kafka, Oxforder Oktavhefte 7 & 8. Hrsg. von Roland Reuß & Peter Staengle (Historisch-Kritische Ausgabe sämtlicher Handschriften, Drucke und Typoskripte). Stroemfeld Verlag, 2011. ISBN 978-3-86600-070-4, € 178,00. — Zürauer Zettel. ISBN 978-3-86600-105-3, € 48,00.