Niels Bokhove

Aangenaam verrast was ik met mijn ontdekking dat ik in 2020 de publicatie van het boek Die Lyrik Kafkas had gemist. Ik was in 2000 al betrokken bij een tweetalige bundeling door Marijke van Dorst van alle vijftien toen bekende gedichten onder de titel ‘Ik ken de inhoud niet…’ Gedichten / ‘Ich kenne den Inhalt nicht…’ Lyrik (bij Exponent in Bedum). Dus ik bestelde meteen dat boek, in de verwachting dat er intussen nog meer gevonden was.

Het blijkt een POD (Printing On Demand) te zijn, dus niet bij een reguliere uitgeverij, laat staan die van Kafka: S. Fischer Verlag. Maar vooruit, wat maakt dat uit.

Toch wel: het is ronduit een verschrikkelijk boekje. En als je het mij vraagt: een hoax! Wat mankeert er dan aan? Nou, veel.

Ten eerste de gedichten zelf. Het zijn er welgeteld zesendertig. Ik verwachtte dat minstens de vijftien in ‘Ik ken de inhoud niet…’ erin zouden staan. Nee, slechts twee — ‘Kühl und hart’ en ‘Erkenne Dich selbst’ —, de rest is kennelijk nieuw. Tenminste, dat dacht ik…

Ten tweede de ondertitel: Kommentierte Edition der Gedichte von Franz Kafka. Mit einer Einführung von Thomas Schmidt. Er is helemaal geen sprake van een apart commentaar, het is gewoon onderdeel van de ‘Einführung’ en betreft welgeteld slechts dertien gedichten. Dat laat onverlet dat de ‘Einführung’ op zich niet slecht is, zelfs ‘Ik ken de inhoud niet…’ blijkt hij te kennen. (Overigens: Kafka was niet twee- maar driemaal verloofd; niet één maar twee van de ‘nieuwe’ gedichten blijken gedateerd.) Maar hij betreurt dat het niet in het Duits is verschenen, wat deels overbodig zou zijn gezien de tweetaligheid! Kafka’s gedichten zijn immers sinds hun ontstaan al in het Duits!

Ten derde: wie is samensteller en inleider Thomas Schmidt? Achterin staat een biootje van hem:

‘Thomas Schmidt (geb. 1950), Pro­fessor für Germanistik, Schwerpunkt Sprachphilosophie und Lyrik der Ge­genwart, Gastprofessor an der Sorbonne (Paris), Lehrstuhlvertretungen an den Universitäten Gießen, Harvard und Frei­burg i.B.; Mitglied der Deutschen Kafkagesellschaft, des Marburger Literaturforums sowie der Gesellschaft für zeitgenössische Lyrik.’

Klinkt goed, dus zocht ik op internet naar hem en dacht dat het om de Thomas Schmidt gaat die onder andere bij het Deutsches Literaturmuseum in Marbach werkt. Ik mailde hem en hij ontkende het; bovendien is hij in 1963 geboren. Ik mailde de werkelijk bestaande drukker, BoD — Books on Demand in Norderstedt (D), met de vraag of ze Schmidt willen vragen om mij te mailen — nooit antwoord gekregen. Ik zocht verder, nu met koppeling aan de genoemde universiteiten en genootschappen: hij is nergens te vinden!

Hoe het ook zij, als het werkelijk om een germanist met een dergelijke staat van dienst gaat, zou die zich moeten schamen voor zo’n flodderig boekje. De vondst van ‘nieuwe’ gedichten van Kafka verdient een wetenschappelijk gedegener editie. En dan heb ik het nog niet eens over de treurige en overbodige fotootjes bij elk gedicht.

Ten vierde: de bron van de nieuwe gedichten. Schmidt is daarover niet echt expliciet. Al jaren geleden zou hij contact hebben gezocht met toentertijd de eigenares van de befaamde (zo niet beruchte) Max Brod-Nachlaß, Ilse Esther Hoffe († 2007), die hem slechts ‘einen belehrenden Brief mit Drohungen’ stuurde. Nu wekt hij de vage indruk dat hij de gedichten heeft gevonden bij de eigenaar sinds 2016 van deze Nachlaß, de National Library of Israel (NLI), en bij enkele anonieme verzamelaars van Kafka-handschriften. Inmiddels tamelijk onterecht klaagt Schmidt dat de NLI sinds de verwerving in 2016 nog weinig heeft gedaan aan de digitalisering en beschikbaarstelling van de Nachlaß op het internet. Maar helaas geeft hijzelf geen exacte gegevens over de herkomst, m.n. inventarisnummers. Op de site van de NLI is een inventarislijst te vinden, waarin echter die gedichten niet expliciet genoemd worden — als ze er al in staan! Dus mailde ik Stefan Litt, de man daar die over de Brod-Nachlaß gaat. Zijn simpele antwoord: ‘We do not have any poems by him [Kafka] in our collection.’ 

De conclusie is helder: het is niet minder dan een slechtgemaakte hoax. Ik zou zeggen: laat de gemaskerde Thomas Schmidt zich melden en zich nader verklaren…

(Dit is een bewerking van de recensie in de nieuwsbrief Grosser Lärm 9.)