door Niels Bokhove
Van 1993 tot en met 2011 konden de donateurs van de Kafka-Kring genieten van het specialistische Kafka-Katern. Helaas kon het niet worden voortgezet. Maar in 2014 kwam er in zekere zin een opvolger: het Duitse tijdschrift Kafka-Kurier. Onder redactie van Roland Reuß en Peter Staengle, beiden ook verantwoordelijk voor de vermaarde en prachtige facsimile-uitgaven van Kafka’s handschriften. Deze werden oorspronkelijk uitgegeven door Stroemfeld Verlag en sinds het treurige faillissement nu gelukkig door Wallstein Verlag, die ook de Kafka-Kurier onder zijn hoede nam.
Aan Kafka-Kurier 2 besteedde ik op deze site al eerder aandacht. Onlangs verscheen nr. 4. Ook nu droegen enkele auteurs bij die ook al in het Kafka-Katern publiceerden. Het betreft dan vrijwel altijd specialistische studies over detailkwesties in Kafka’s leven en werk. Heerlijke leesstof voor Kafka-liefhebbers.
Ook nu weer twee bijdragen van de onvermoeibare Hartmut Binder. Naar aanleiding van de verloving van Kafka’s zuster Elli in 1910 in Markt Eisenstein in het Böhmerwald, waarschijnlijk geïnspireerd door Kafka’s verblijf daar in 1908, gaat Binder in op de verlovings- en huwelijksannonces van zijn zusters en ook die betreffende zijn relatie met Felice Bauer. Van zijn hand is ook een artikel over Kafka als vaste klant bij de Praagse firma F.B. Batovec, waar hij regelmatig zijn notitiebloks kocht.
Eckhard Wallmann, auteur van een gids over het Duitse waddeneiland Helgoland (2017), heeft speurwerk verricht naar Kafka’s verblijf hier en op het naburige Norderney in 1901, samen met zijn oom Siegfried Löwy. Over een nogal raadselachtige brief van actrice Rahel Sanzara, vriendin van Ernst Weiß, aan Kafka uit 1914 weet Peter Engel het een en ander te verhelderen. Guido Massino gaat nader in op een voordracht van Thomas Mann in Praag begin 1922 en Kafka’s belangstelling voor diens werk. Over de contacten tussen Milena Pollak-Jesenská en Kafka weet Hans-Gerd Koch, bezorger van de kritische Kafkja-editie, op basis van een pas ontdekte brief van Elsa Brod aan haar man Max Brod te melden dat die waarschijnlijk al medio 1919 begonnen en niet pas in herfst 1919 of begin 1920. Tenslotte wist Anthony Northey meer te achterhalen over Angela Rehberger, de vrouw die in 1911 in Pilsen in de trein stapte en terechtkwam in de coupé bij Kafka en Brod, die op reis waren naar Zwitserland, Noord-Italië en tenslotte Parijs.
Een kleine aanvulling mijnerzijds bij het artikel van Wallmann. Hij veronderstelt dat Kafka tijdens die zeereis naar Norderney en Helgoland met het verschijnsel zeeziekte kennismaakte, zoals vele dichters en anderen. Daar valt wel iets meer over te zeggen. ‘Seekrankheit’ is namelijk een term die enkele malen voorkomt in Kafka’s werk. Heel bekend is de metafoor ‘Seekrankheit auf festem Lande’ in ‘Beschreibung eines Kampfes’, pakweg acht jaar na het eilandbezoek. Bovendien heeft hij het in zijn dagboek van 17 oktober 1917 over de boeren in Zürau die hun werk zo georganiseerd hebben dat zij ‘vor jeder Schwankung und Seekrankheit bewahrt werden bis zu ihrem seligen Sterben’.
Niels Bokhove
Kafka-Kurier 4 à € 16,00 te koop via website van Wallstein Verlag.
Inhoud van Kafka-Kurier 1 (2014), 2 (2015) en 3 (2018):
Hartmut Binder, ‘Ich bin der Menschen wegen auch hergekommen …’. Kafka in Stapelburg
Hans-Gerd Koch, Ein Russe namens Sprach
Guido Massino, Kafka macht eine lange Nase. Und was Lise Weltsch damit zu tun hat
Anthony Northey, Zwei Fotos von Frank Kafka
Anthony Northey, Neue Funde zum Hungerkünstler Riccardo Sacco
Hartmut Binder, Aus Kafkas Bibliothek. Die jüdische Gemeinschaft
Guido Massino, Die russische Schauspielerin Maria Krizanowskaja und Kafkas letzte Hefteintragungen
Anthony Northey, Recitator Reichmann
Markus Döhne, Ohne Titel 1991. Triptychon
Hartmut Binder, Kafkas Eisenkönig
Guido Massino, ‘Der Unterschied ist Galizien und Budapest.’ Zum biographischen und kulturellen Hintergrund von Kafkas Erzählung ‘Ein Bericht für eine Akademie’
Hartmut Binder, Über Strindbergs Kelchkragen
Hans-Gerd Koch, Der junge Flaneur
Matthias Steinhart, ‘Ich habe über Dickens gelesen.’ Eine Lesefrucht zu einem Tagebucheintrag von Franz Kafka
Peter Widlok, Kafka und Josefine Mišek: Spuren zu einer Unbekannten
Eva Maria Mandl und Anthony Northey, Die reichen und einflußreichen Löwys
Alena Wagnerová, Ein Fund: Zwei Briefe von Oskar Pollak an Johannes Nádherný
Marit Müller, Max Benses Nachwort zur geplanten Neuauflage der ‘Theorie Kafkas’