door Niels Bokhove
En nu heeft Kafka dan ook zijn ‘flipboek’. Uit Canada. En dan bedoel ik niet een filmboek of duimbioscoop (‘Daumenkino’ op z’n Duits) — want dat wordt er normaliter onder verstaan — , maar twee boeken in één band: het tweede kun je lezen nadat je de band hebt omgedraaid; dat schijnt de nieuwe betekenis ervan te zijn, althans in het Engels.
Het gaat enerzijds — letterlijk — om A Hunger Artist & Other Stories, de Engelse vertaling van de bundels Ein Landarzt en Ein Hungerkünstler door Thor Polson. Het is op zich verheugend dat er weer een vertaling de Engelse markt betreedt, maar opzienbarend is het toch niet: de eerste Engelse vertaling van Ein Landarzt, door Vera Leslie, verscheen als zelfstandige publicatie in 1945/46, die van Ein Hungerkünstler bijvoorbeeld in The Complete Stories, bezorgd door Nahum N. Glatzer, in 1971. In hoeverre Polsons vertaling beter is kan ik niet beoordelen. Hij streefde in elk geval naar een vertaling ‘in clear ansd pleasantly fluent English’ die tegelijk ‘very close’ bij het Duitse origineel blijft.
Anderzijds is de andere helft van het flipboek in zekere zin (waarom dit, blijkt dadelijk) een première: de vertaling van een obscure dichtbundel van een zekere Georg Mordechai Langer: Poems and Songs of Love. Deze Langer was een Chassidische jood, die Kafka in Praag in 1915 leerde kennen en met wie hij nog in 1921 contact had. Elana Wolff kwam zijn naam tegen in een Kafka-handboek, waar tevens een elegie van hem voor Kafka vermeld stond. Daar wilde ze meer van weten.
In de uitvoerige inleiding doet Wolff verslag van haar speurtocht naar de Hebreeuwse bundel waarin die elegie zou staan: het zeldzame Piyyutim ve-shirei yedidot, verschenen in 1929 in Praag. Een exemplaar hiervan vond ze uiteindelijk in augustus 2011 in de Nationale Bibliotheek van de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem, op de allerlaatste dag voor haar vertrek uit Israël. Toen zag ze de tekst van de elegie voor het eerst.
Wat alleen de elegie betreft had Wolff zich echter heel veel moeite en reizen kunnen besparen. Een jaar eerder, in 2010, was namelijk het boek Der Dichternomade. Jiří Mordechai Langer — ein tschechisch-jüdischer Autor van Walter Koschmal bij een Weense uitgeverij verschenen. En daarin (hst. 4.6) had zij kunnen lezen dat Kafka’s vriend en eerste editeur Max Brod de elegie al in 1966 in het Duits in zijn boek Gesang einer Giftschlange had afgedrukt. (Dat ze Langers eigen Tsjechische vertaling uit 1932-33 in het Moravische tijdschrift Středisko niet op het spoor kwam, is begrijpelijker.) Daar komt bij dat een eerdere versie van Koschmals hoofdstuk over Langer en Kafka al in 2006 in het tijdschrift Studia Philologica Slavica heeft gestaan.
Maar die bundel met die elegie is niet het enige bijzondere in deze uitgave. Poems and Songs of Love gaat vergezeld van de Engelse vertaling van Langers herinneringen aan Kafka. Ze verschenen onder de titel ‘Mashehu al Kafka’ in Hege van 23-2-1941. Anne Oppenheimer maakte er in 1977 al melding van in haar proefschrift Franz Kafka’s Relation to Judaism. En in vertaling verschenen deze memoires ook al eerder, nl. in 1988 in een Italiaanse versie van Martina Cavarocchi in haar bijdrage aan de Italiaanse essaybundel Kafka. Een Duitse versie werd opgenomen in Hans-Gerd Kochs herinneringenbundeling ‘Als Kafka mir entgegenkam…’ van 2005.
Maar misschien moet ik er niet zo over vallen dat Elana Wolff deze uitgaven niet tegenkwam. De internationale secundaire literatuur over Kafka — het is vaker gezegd — is onafzienbaar, het zou haar vermoedelijk al maanden werk hebben gekost om bovengenoemde titels te vinden.
Graag geef ik de Tsjechische en de Duitse versies van Langers elegie hieronder weer. Voor de Engelse kunt u dus terecht in deze nieuwe uitgave.
Franz Kafka, A Hunger Artist & Other Stories. Transl. by Thor Polson / Georg Mordechai Langer, Poems and Songs of Love. Transl. by Elana and Menachem Wolff. Essential Translations Series, 20. Guernica, Toronto [etc.] 2014. ISBN 978-1-55071-867-6. 125 & 101 blz., $ 20,00.