Het minste wat je van Jürgen Born (1927-2023) kunt zeggen is dat hij een cruciale rol heeft vervuld bij de start en voortgang van de kritische editie van Franz Kafka’s werk sinds 1982. Voor een overzicht daarvan en van ander werk van Born aangaande Kafka, met name de oprichting en het directeurschap van de ‘Forschungsstelle für Prager deutsche Literatur’ in Wuppertal, verwijs ik graag naar de necrologie van Dieter Lamping. Op deze plaats wil ik vooral aanvullend iets zeggen over zijn band met de Kafka-Kring en ook enkele persoonlijke herinneringen delen.
Op 20 november 1997 vierde de Kring haar eerste lustrum met een symposium over ‘Fragment en duisternis bij Franz Kafka’ in het Amsterdamse Goethe-Institut. Belangrijke spreker daarbij was Jürgen Born, die voor zo’n negentig toehoorders zijn lezing over ‘Das Fragment bei Franz Kafka und das Fragmentarische in seiner Zeit’ hield. Na afloop was er een aangenaam samenzijn in een nabij Amsterdams café. Het verslag van met name zijn lezing verscheen een paar maanden later in het Kafka-Katern, de tekst daarvan pas in 2001 in aflevering 2, nadat het al een jaar eerder in het Jahrbuch des Adalbert Stifter Institutes had gestaan.
Een belangrijke rol van Jürgen Born voor het internationale Kafka-onderzoek was zijn aandeel, samen met Kurt Krolop (†), in de inhoudelijke voorbereiding van de Kafka-symposia in Klosterneuburg bij Wenen én vlakbij Kafka’s sterfplek Kierling. De organisatie was in handen van de Österreichische Franz-Kafka-Gesellschaft. Kafka-specialisten uit de hele wereld kwamen daar sinds 1979 bijeen, hielden er hun lezingen en, misschien nog belangrijker, wisselden hun ervaringen uit en beraamden gezamenlijke projecten tijdens de borrels in Hotel Anker, waar alle sprekers verbleven. (In 1993 was hier een overleg tussen de Oostenrijkse, Tsjechische, Amerikaanse en Nederlandse Kafka-genootschappen om tot samenwerking te komen, wat helaas niet tot stand kwam.) Het laatste symposium vond bij mijn weten in 1999 plaats.
Sindsdien is mijn contact met Born met tussenpozen blijven bestaan.
In 1998 werd in Praag uit mijn auto een aantal boeken van en over Kafka gestolen. Ik ben Born nog steeds dankbaar dat hij mij toen een vervangend exemplaar van zijn inmiddels niet meer verkrijgbare uitgave Kafkas Bibliothek. Ein beschreibendes Verzeichnis (1990) heeft geschonken.
Vorig jaar bezocht ik Born tweemaal in Ratingen, tot mijn verrassing voor hem de aanleiding om mij een aantal boeken uit zijn Kafka-bibliotheek te schenken. Met name Franz Kafka. Kritik und Rezeption 1924-1938 (1983), een bijzonder, namelijk zijn eigen ‘Exemplar mit eingezeichneten Korrekturen’ met ook enkele bijlagen. Het doosje stond al klaar bij de voordeur. Bovendien stuurde hij mij een merkwaardig documentje: ‘eine Schriftprobe — vielleicht graphologisch interessant — von einer Frau, die Kafka sehr verehrte u. die Texte von ihm ins Tschechische übersetzte’. Raadselachtig, dus vroeg ik hem oktober jl. om meer toelichting maar kreeg daarop geen antwoord meer. Hoe dan ook, de giften maken duidelijk dat hij wist niet meer lang te zullen leven, hoewel hij zeker nog ‘gut im Kopf’ was.
Niels Bokhove